Historia USC w Polsce
Historia rejestracji stanu cywilnego w Polsce.
Pierwsza ingerencja państwa w rejestrację stanu cywilnego w Polsce miała miejsce w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy to ustawa zwana Konstytucją z 1764 r. przyznała księgom prowadzonym przez proboszczów wyznania rzymskokatolickiego i greckokatolickiego moc dowodową dokumentów publicznych. Ponieważ jednak rejestracja ta była niepełna i mało dokładna, nowa ustawa z roku 1789 wprowadziła obowiązek prowadzenia pełnej rejestracji stanu cywilnego przez duchownych wszystkich wyznań chrześcijańskich. Ówczesne ustawodawstwo nie zabraniało prowadzenia rejestracji stanu cywilnego innym wyznaniom, ale księgi te nie miały charakteru ksiąg publicznych. Cechą charakterystyczną rejestracji stanu cywilnego tego okresu było to, że miała ona charakter stanowy. Co oznacza, że prowadzona była odrębnie dla szlachty, mieszczan i włościan a w treści aktu wpisywano również stan osoby rejestrowanej a także tytuły rodowe. Taki stan faktyczny trwał do czasów rozbiorów Polski.
Rejestracja stanu cywilnego w Polsce porozbiorowej kształtowała się w zależności od ustawodawstwa obowiązującego na obszarach poszczególnych zaborów. W tym okresie na ziemiach polskich obowiązywały różne ustawodawstwa:
- W województwach centralnych obowiązywał Kodeks Napoleona, który regulował prowadzenie rejestracji stanu cywilnego wyłącznie w formie świeckiej .Ustanowiono świeckich urzędników stanu cywilnego, którzy sporządzali akty dla wszystkich obywateli bez względu na wyznanie. Taki stan utrzymywał się do roku 1825 do wydania Kodeksu Cywilnego Królestwa Polskiego, który zasadniczo uchylił świecką rejestrację stanu cywilnego dla wszystkich wyznań chrześcijańskich pozostawiając ją jedynie dla innych wyznań. Duchowni zobowiązani byli do prowadzenia ksiąg o charakterze religijnym niezależnie od ksiąg stanu cywilnego. Dla bezwyznaniowców rejestracja stanu cywilnego nie była prowadzona. Obowiązywało wówczas przekonanie, że każdy obywatel musi należeć do jednej z prawnie uznanych religii. Księgi prowadzone były w języku polskim i rosyjskim, a po 1864 r. wyłącznie w języku rosyjskim.
- W województwach wschodnich obowiązywał Zwód Praw. Rejestracja miała charakter tylko wyznaniowy i prowadzona była przez osoby duchowne wszystkich wyznań.
- W województwach zachodnich rejestracja miała charakter wyłącznie świecki. Prowadziły ją urzędy stanu cywilnego dla wszystkich mieszkańców niezależnie od wyznania. Regulowały to: Ustawa z dnia 6.2.1875 i Kodeks Cywilny Niemiecki z roku 1896 a na ziemiach odzyskanych dodatkowo ustawa z dnia 11.6.1920 o stanie cywilnym,
- W południowych województwach obowiązywało ustawodawstwo austriackie –rozporządzenia gubernialne, dekrety kancelarii nadwornej, patenty i postanowienia cesarskie, rozporządzenia MSW i Kodeks Cywilny Austriacki z roku 1811. Rejestracja miała charakter mieszany z przewagą rejestracji wyznaniowej. Prowadzona była w języku łacińskim
- Na terenie Polski w tym czasie obowiązywało jeszcze piąte ustawodawstwo na tzw. Zaolziu, gdzie dominowała ustawa węgierska XXXIII z roku 1894 o „metrykach państwowych”
Powyższy stan rejestracji stanu cywilnego nie uległ poważniejszym zmianom aż do dnia 31 grudnia 1945 roku. W okresie okupacji, choć nie zmieniło się ustawodawstwo to jednak zmienił się stan faktyczny. Na terenach zajmowanych przez Niemców, na których obowiązywała rejestracja wyznaniowa wprowadzono ponadto świeckie urzędy stanu cywilnego bądź dla całej ludności, bądź tylko dla ludności niemieckiej.
Z dniem 1 stycznia 1946 roku weszło w życie nowe prawo o aktach stanu cywilnego: jednolite, powszechne i świeckie. Przekreśliło ono dzielnicowość norm i podział kompetencyjny wynikający z przynależności wyznaniowej. Uniezależniło rejestrację od obowiązku dopełnienia obrzędów religijnych. Wyeliminowało z treści aktów stanu cywilnego wzmianki o przynależności wyznaniowej i powierzyło pełnienie rejestracji stanu cywilnego osobom świeckim. Stworzono system nie tylko jednolity ale i nowoczesny.
Od 1 stycznia 1946 roku do dnia dzisiejszego, obowiązywały w Polsce n/w ustawy:
– ustawa z dnia 25.09.1945 r. z mocą 1 stycznia 1946 r,
– ustawa z dnia 8.06.1955 r,
– ustawa z dnia 29.09.1986 r., która obowiązuje do dnia dzisiejszego.
* Źródło: Biuletyn Informacyjny Technika w USC nr 3, z 1995, nr 1 z 1996 r.